Tekst door Masha van Vliet

Half september 2020 zitten kunstenaar Vincent Knopper en ik (de interviewer) in een nagenoeg leeg zakencafé vlakbij station Amsterdam Amstel. Het café is gevestigd in een oude Citroën-garage. Toepasselijk, omdat ons gesprek veel gaat over herbestemming van plekken die hun oorspronkelijke functie hebben verloren, zoals ook het Kunstfort. We hebben afgesproken om te spreken over Knoppers Kunstfort Kasus-residency, die op dat moment alweer bijna een jaar geleden eindigde. Begin 2019 wordt hij uitgenodigd om een jaar lang te verblijven op  het Kunstfort, om hier werk te maken dat reageert op de architectuur, het landschap en de herbestemming van het fort. Gedurende het jaar maakt Knopper voor zijn onderzoek talloze foto’s; van plekken en dingen die hem inspireren, van zijn werkproces, van materialen en vormen. We hebben een selectie gemaakt van 18 foto’s aan de hand waarvan Knopper verslag doet van zijn werkproces. Hieronder een bijna letterlijk verslag van wat hij heeft verteld. 

Foto 1

Deze foto, van een van mijn werken op het fort, maakte ik aan het einde van mijn residency-periode. Als je vanaf de dijk aan kwam lopen, dan zag je het al van ver af staan. Ik wilde dat mijn sculpturen een soort markeringen werden in en op het fort. Ik baseerde mij op de functionele elementen in de architectuur van het Kunstfort, die speciaal zijn ontworpen om het voor publiek toegankelijk te maken, zoals bewegwijzeringspaaltjes, informatiebordjes, afrastering, grindpaden, vitrines, folderbakjes. Voor mijn werken gebruikte ik dezelfde vormen en materialen, maar functioneel waren ze niet. Aan dit werk zaten pennenbakjes van plexiglas. De Kunstfort-pennen die er in lagen, gemaakt van een soort gerecycled papier, waren na de eerste regenbui al volledig opgelost. Dit werk is overigens verplaatst naar beneden, elders op het terrein.

Foto 2

Hier zie je een selectie foto’s die ik tijdens mijn residency heb gemaakt, op de vloer uitgestald. Ik ben de beelden associatief gaan ordenen, naar materiaal, vorm en onderwerp. Aan de hand van de beelden heb ik tijdens de presentatie, die ik ter afsluiting van mijn Kunstfort Kasus-periode gaf, mijn gedachten en werkproces uit proberen te leggen. Ik maak al heel lang foto’s van objecten en situaties die mij intrigeren. Zo heb ik een heel archief aan foto’s van parkeerplaatsen en –garages op mijn computer staan. In dit project speelden de foto’s voor het eerst een rol in mijn maakproces. Daarvoor verzamelde ik ze op mijn computer, maar printte ik ze nooit uit. Ik gebruikte het als een soort dagboek. Het interessante is dat je door naar de foto’s te kijken ook nieuwe dingen in je eigen werk leert ontdekken.

Foto 3

Dit is 2000 kg aan grind, die ik als onderdeel van mijn laatste interventie op de vloer van het Kunstfort heb uitgestrooid. Het grind is vrijwel identiek aan het grind dat rondom het Kunstfort ligt, om het terrein toegankelijk te maken. Veel mensen dachten dat ik het van buiten naar binnen had gehaald, maar ik wilde juist bewust nieuw materiaal toevoegen. Ik werk nooit met ready mades, hoewel ik de materialen waar ik mee werk soms wel zo zie. Mijn werk gaat niet over het geven van nieuwe betekenis aan objecten, maar meer over het nauwkeurig onderzoeken van bestaande vormen, materialen en ontwerpen.

Foto 4

Ik vond het grijze grind heel uniek en symbolisch voor het Kunstfort. Toen ik er echter zo mee bezig was, zag ik het opeens overal. Het is het allergoedkoopste, meest burgerlijke grind dat verkrijgbaar is. Een soort spaanplaat onder de grindsoorten. Dit is een foto van het grind in een Vinexwijk in de buurt van het Kunstfort, maar het zou overal in Nederland kunnen zijn. Ik kwam erachter dat het Kunstfort zelf niet inwisselbaar is, maar alle zaken die later zijn toegevoegd om het cultureel erfgoed te laten zijn wel: de parkeerplaats, de bewegwijzering, het hekwerk, en dus ook het grind.

Foto 5

Deze foto maakte ik ook in een woonwijk in de buurt van het Kunstfort. Het is een doodnormale, lege parkeerplaats. Heel Hollands. Op het moment dat ik deze foto maakte was ik me steeds meer in parkeergarages en parkeerplaatsen aan het verdiepen. Opvallend genoeg komt de vorm van de stoeprand letterlijk terug in een werk dat ik maakte voor mijn interventie in het Kunstfort.

Foto 6

Ik was me helemaal niet bewust van die herhaling van vorm, totdat jij [lees: de interviewer] het zei. Het object is gemaakt van mdf, het goedkoopste bouwmateriaal dat je kunt hebben. De tafel waaraan we nu zitten is bijvoorbeeld ook van mdf. Als kunstenaar ben ik geïnteresseerd hoe dit soort alledaagse materialen sculpturaal kunnen worden. Ik probeer het uiterste uit het materiaal te halen. Mdf wordt vooral gebruikt in plaatvorm, dus als plat vlak. Om het een vorm te geven zaagde ik de platen tot zeer smalle stroken, om deze vervolgens op te rollen en te verlijmen tot koker. Deze kokers verzaagde ik weer tot kleinere elementen om de uiteindelijke vorm mee te bouwen. Een mdf-plaat heeft nauwelijks waarde, maar met deze vervorming krijgt het dat wel, zonder dat het iets anders wordt.

Foto 7

Deze foto, van een reep in epoxy gewassen grind dat over de betonnen muur van het Kunstfort hangt, is echt een momentopname. Ik was aan het experimenteren met de verschillende toepassingen van grind. Hier was de epoxy nog niet uitgehard waardoor ik het op deze manier kon toepassen. Het viel er vrij snel weer vanaf, maar ik vond het interessant hoe het grind zich naar de vorm van het fort vormde en de ronding accentueerde. Achteraf is het exemplarisch voor hoe ik gedurende mijn residency een nieuwe laag heb willen aanbrengen op de bestaande architectuur van het Kunstfort.

Foto 8

Deze foto maakte ik toen ik een paar nachten in het Kunstfort bleef slapen. Ik heb hier een van mijn werken in de keuken geplaatst. Het leek me interessant om met mijn werk de ruimtes die niet toegankelijk zijn voor publiek ook een soort van semi-toegankelijk te maken. De deur naar de keuken is van glas, waardoor de ruimte een soort vitrine wordt.

Foto 9

Dit allegaartje aan stoelen stond ook in de keuken van het Kunstfort. Ik weet niet of het waar is, maar het lijkt alsof ze afkomstig zijn uit verschillende periodes van het Kunstfort, als een soort archeologische lagen. Toen ik met de residency begon ging ik er vanuit dat alle nieuwe toepassingen in het in- en exterieur van het Kunstfort heel bewust werden overwogen, omdat het een erfgoedplek is. Dat is toch wel het klassieke beeld dat je hebt van cultureel erfgoed. Dat bleek totaal niet het geval te zijn. Het was een soort Wild West van interieuroplossingen. Ik had me dat veel strenger voorgesteld, maar eigenlijk is het heel logisch, want je kunt niet alles uitdenken. En mensen voegen zelf ook dingen toe. In een van de educatieve ruimtes van het fort staat een maquette van hoe soldaten vroeger in het fort sliepen. Als er nu een maquette wordt gemaakt van het Kunstfort, dan zouden eigenlijk al deze verschillende stoelen er in opgenomen moeten worden, om de generaties na ons te laten zien hoe het er in deze tijd aan toe ging.

Foto 10

Het was mijn wens was om een ruimte te vullen met grind, vanuit het idee dat je iets betreedbaar maakt als je er grind strooit. Maar er kwamen gelijk al wat complicaties bij kijken, zoals deuren die niet meer open konden. Toen werd het mijn uitdaging om een praktische aanpassing te maken die tegelijkertijd functioneel én sculpturaal zou zijn. Het resultaat was deze vorm van plexiglas. Er zaten nog twee deuren in de ruimte, waarvoor ik zo’n object heb gemaakt, waardoor het een op zichzelf staande interventie werd. Het grind was het aanvankelijke idee, maar hoe het daadwerkelijk toegepast kon worden werd het werk.

Foto 11

Deze foto laat wat van het materiaal zien waar ik veel mee heb gewerkt. Hier was ik voor het eerst op het fort en had ik nog geen idee wat ik precies wilde doen. Ik dacht, ik neem deze mdf-buizen gewoon mee uit mijn atelier en zie wel wat ik ermee doe. Door ze daar neer te zetten integreerden ze in de architectuur en werden het elementen die het publiek herkende, als een markering van iets, net zoals grind of een deur.

Foto 12

Het Kunstfort wilde graag een soort winkelopstelling maken voor onder andere hun merchandise en vroeg of ik daar mee over na wilde denken. Het leek mij interessant om een soort display te maken die voortborduurde op de functionele ingrepen rondom het fort. Zo ontstond deze sculpturale interventie van mdf en plexiglas op een paaltje van een hek, waar ik de Kunstfort pennen en aanstekers in verwerkte. Het functioneert natuurlijk totaal niet als een winkel. Dat was ook niet mijn bedoeling. Het is meer een experiment om te leren hoe je architecturaal met erfgoed om kunt gaan.

Foto 13

Ik heb een fascinatie voor parkeergarages. Ik heb een heel archief aan foto’s van parkeergarages, van het internet geplukt of zelfgemaakt. Deze foto van een parkeergarage, in Zweden volgens mij, vond ik op het internet. Ik vind het een fascinerende gedachte dat parkeergarages op een bepaald moment overbodig zullen zijn, omdat auto’s niet meer nodig zijn. Ik vraag me af wat er dan met al die lege parkeergarages gebeurt. Net zoals het Kunstfort op een bepaald moment overbodig werd, omdat er tegenwoordig op een andere manier oorlog wordt gevoerd. Het kunstfort heeft gelijkenissen met een parkeergarage: beton, laag, eigenlijk geen prettige ruimte om in te zijn, maar wel mysterieus en een inspirerende plek om kunst te tonen. Misschien wordt de betonnen architectuur van de parkeergarage wel de nieuwe ‘white cube’.

Foto 14

Ik ben langs alle parkeerplaatsen bij de forten van de Stelling van Amsterdam gereden om te kijken of ze speciaal voor die plek zijn ontworpen of gewoon zijn toegevoegd. Ik kan je vertellen, erg inspirerend waren ze niet. Al deze parkeerplekken zijn hier aangelegd toen de forten een nieuwe bestemming kregen. Hiervoor zijn natuurlijk parkeerplaatsen nodig. Het bezoeken van deze parkeerplaatsen deed ik aanvankelijk voor mijn materiaal- en vormonderzoek, maar groeide uit tot een onderzoek naar herbestemming, een onderwerp waar ik tot dan toe nooit echt over na had gedacht. De parkeerplaats op deze foto ligt bij een fort waar een kinderspeelpark in is gevestigd.

Foto 15

Parkeerplaatsen worden niet heel uitgebreid vormgegeven. Het zijn meestal geasfalteerde vlaktes, met een paar elementen die aangeven dat je er kunt parkeren. Dit paaltje met lampje was een van de weinige elementen die duidelijk maakt dat je hier kunt parkeren. In principe kun je je auto overal neerzetten, maar dit simpele paaltje zorgt er toch voor dat we netjes naast elkaar parkeren.

Foto 16

Deze foto maakte ik vanuit de auto. Het was in de eerste week van mijn residency-periode. Al snel daarna stond de eerste publieke presentatie gepland en ik wist nog niet zo goed wat ik wilde laten zien. Ik vond dit beeld van liggende bomen, met hun wortels nog ingepakt, wachtend op hun bestemming, wel een mooie metafoor voor mijn eigen zoektocht. Het ziet er een beetje zielig uit, maar deze iele boompjes met hun zware kluiten hebben me wel op het eerste spoor gezet.

Foto 17

Deze foto van grijze parasolhouders nam ik vlak daarna. Ik was bezig met een inventarisatie van alle spullen die rondom het fort te vinden zijn. Ik vond het wel een interessante constellatie van elementen. Op dit moment had ik nog niet de betonnen voet ontdekt die in veel van de werken voor het Kunstfort terugkomt. Maar dit is wel een soort voorbode daarop. De parasolhouders horen bij het restaurant dat ook in het Kunstfort zit, dat weer een heel eigen cultuurtje heeft. Het staat min of meer los van het Kunstfort. Het is een raar rommeltje, heel functioneel, maar het wordt ook weer een soort installatie op die plek.

Foto 18

Hier zie je de kleine projectruimte in het fort oplichten in het donker, gefotografeerd vanaf de dijk. Het is de enige ruimte in het Kunstfort die vanaf de straat te zien is, zeker als het in de ruimte licht is en buiten donker. Hiermee maakte ik met de bestaande architectuur ook weer een soort display. In de laatste week van mijn residency heb ik een week lang elke dag tot 00:00 uur ’s nachts het licht in deze ruimte aangelaten, waardoor mensen ook ’s avonds het fort in konden kijken. Ook hier ging het er mij weer om, om een niet toegankelijke ruimte, toegankelijk te maken. Ik vond het een mooi gezicht, hopelijk heeft de enkele late wandelaar er ook van genoten.