Valley of the Possible is een artist-in-residence in een vallei aan de voet van het Chileense Andesgebergte. Kunstenaars, wetenschappers en creatieve geesten komen hier samen om in een betekenisvolle omgeving alternatieve perspectieven op onze relatie met de natuurlijke wereld te bedenken. Omdat de programmering van het Kunstfort aansluit op de visie van Valley of the Possible ontstonden er in 2020 plannen voor een uitwisseling. Kunstenaars uit Chili zouden voor een periode op het Forteiland verblijven om hun praktijk in Nederland verder te ontwikkelen. De plannen werden door COVID op de lange baan geschoven. Dit jaar kon de uitwisseling eindelijk van start gaan, met als eerste resident Sebastián Calfuqueo. Kunstfort Journal sprak met de oprichters van Valley of the Possible, Olaf Boswijk en Mirla Klijn.

Waar komt de naam ‘Valley of the Possible’ vandaan?

Op het moment dat we besloten dat we de vallei waar we ons nu begeven, de Cañón del Blanco, de plek zou worden voor dit project was ik een boek aan het lezen van de Amerikaanse kunstcriticus TJ Demos: Decolonizing Nature. Daarin pleit hij ervoor dat er plekken zouden moeten zijn, waar allerlei disciplines en kennissystemen samen kunnen komen om onderzoek te doen en vrij na te denken over toekomstige scenario’s in deze tijd van ecologische crisis. Demos noemt dit  ‘laboratories of the possible’. Dat onderzoekende karakter van de kunsten en het denken in mogelijkheden, en niet per se in vastomlijnde oplossingen, sloot precies aan bij ons idee.

Jullie zijn deze residencyplek begonnen in 2019, tijdens een reis die jullie maakten door Noord- en Zuid-Amerika. Kun je vertellen hoe dit idee is ontstaan en wat jullie motivatie hiervoor was?

We droomden al langere tijd van het creëren van een een residencyplek ergens in de natuur. Tegelijkertijd werd tijdens onze reis al snel duidelijk dat de klimaatcrisis niet iets was wat in de toekomst zou plaatsvinden, maar op veel plekken die wij onderweg bezochten al in volle hevigheid gaande was. We beseften ons dat dit thema, tezamen met andere grote onderwerpen (kapitalisme, globalisering, kolonialisme, onderdrukking van inheemse culturen), die ten grondslag liggen en verbonden zijn aan aan deze crisis, de kern van onze missie moest worden. Mede door de tijd en ruimte die we hadden tijdens de reis, konden we veel onderzoek doen en vonden we steeds meer kunstenaars, instellingen en ook residencies die vanuit de kunsten zich inzetten voor een herziening van onze relatie met de natuur.

Olaf Boswijk was van 2009 tot 2015 eigenaar en programmeur van de Amsterdamse nachtclub Trouw. De club stond bekend om zijn experimentele programmering en unieke combinatie van muziek en beeldende kunst. Er werd samengewerkt met internationale musea als Palais du Tokyo in Parijs, New Museum in New York, EYE en het Stedelijk in Amsterdam. Na de sluiting van Trouw in 2015, was hij mede-initiatiefnemer van een nieuwe club in de Amsterdamse wijk Nieuw-West: De School. Maar het verder opzetten van deze nieuwe club liet hij aan een jongere generatie. Na zes jaar lang meer dan fulltime te hebben gewerkt, was het tijd voor meer rust, bezinning en nieuwe plannen. Wat begon bij een reis in een camper, mondde uit in een emigratie naar Chili. 

Het besluit Nederland te verlaten was omdat Mirla en ik behoefte hadden aan een ander soort leven. Ik wilde niet meer geleefd worden door de verantwoordelijkheden die ik had ten tijde van Trouw. Het mede oprichten en opstarten van De School heb ik nog wel gedaan voor vertrek, maar een actieve rol zag ik niet voor me. Bovendien had ik veel van mijn dromen in Nederland al waar gemaakt.

Toen we deze plek vonden waren we op slag verliefd en voelden we intuïtief dat het hier moest gaan gebeuren. Deze regio is gestigmatiseerd als de armste en meest problematische regio van Chili, wat ons betreft is het de rijkste: de eeuwenoude Mapuchecultuur, de oerbossen, vulkanen en rivieren. Het is een van de plekken met de meeste biodiversiteit ter wereld en de natuur is hier nauwelijks beïnvloed door mensen. Precies het tegenovergestelde van Nederland, dat zo ongeveer het toonbeeld is van menselijke dominantie over de natuur. Het polderlandschap waar het Kunstfort zich in begeeft is hier natuurlijk het ultieme voorbeeld van.

In 2018 ontstond het idee voor Valley of the Possible. Hoe zijn jullie vervolgens te werk gegaan en waar staan jullie anno 2022?

We hebben in 2018 en 2019 vooral heel veel onderzoek gedaan naar deze plek. We zijn relaties en een netwerk gaan opbouwen, zowel in de kunsten als in wetenschap en met Mapuchegemeenschappen. In 2019 hebben we als test onze eerste residency georganiseerd. De groep mensen en de tijd die we samen doorbrachten was heel bijzonder. Dit gaf ons het zelfvertrouwen om verder te gaan. Begin 2020 stonden we op het punt om de tweede groep residenten te ontvangen. We hadden inmiddels een stuk land gekocht en een huisje gebouwd. Op dat moment sloeg COVID toe. Mirla was zes maanden zwanger en in diezelfde tijd lag haar vader in het ziekenhuis na een hartoperatie. We zijn toen  halsoverkop teruggegaan naar Nederland. Haar vader overleed, kort daarna was de bevalling van onze dochter en door alles wat er toen veranderde in de wereld en bij ons privé, leidde ertoe dat we tot afgelopen september moesten wachten voordat de grenzen hier in Chili weer open gingen en we terugkonden naar ons huis en project. Inmiddels zijn we op volle kracht bezig om de voorbereidingen te treffen voor de volgende groep die begint in april 2022 en een tweede die begint in november 2022. We hopen in het komende jaar te beginnen met het ontwerpen en bouwen van eigen werkplekken en accommodatie zodat we gedurende het hele jaar open kunnen zijn. We doen alles op eigen kracht, met enkele vrijwilligers en tot nu toe zonder structurele fondsen dus het gaat nog niet zo snel als we zelf zouden willen.

Jullie streven is om in de ontmoeting tussen verschillende mensen nieuwe ideeën te laten ontstaan over hoe wij met onze omgeving en elkaar kunnen omgaan. Kun je een voorbeeld geven van waar deze ontmoetingen al toe hebben geleid?

In onze visie gaan we uit van drie pijlers: 1) Wetenschap, om te weten waar we nu staan. 2) Inheemse en eeuwenoude culturen, om te leren hoe we in nauwe relatie met onze omgeving kunnen leven. 3) Kunstenaars, om toekomstbeelden te visualiseren.

Een van de mooiste voorbeelden vind ik Ecology Futures, een master aan de St. Joost School of Arts & Design in Den Bosch. Ecology Futures is een 2-jarige master die ingaat op het analyseren, bekritiseren en verbeelden van ecologische vraagstukkeng en wordt geleid door designer/beeldend kunstenaar Xandra van der Eijk. Xandra ontmoette in 2019 bij ons kunstenaar/onderzoeker Mark IJzerman en ook socioloog Darko Lagunas en Mapucheonderzoeker Milton Almonacid, die allemaal onderdeel werden van de opleiding. Andere mooie uitkomsten zijn de audiovisuele performance ‘As Above, So Below’ door Sébastien Robert en Mark IJzerman, dat werd vertoond op o.a. Rewire en LeGuessWho. En de Amerikaanse schrijver Nathaniel Popkin schreef een deel van zijn  boek ‘To Reach The Spring: From Complicity to Consciousness in the Age of Eco-Crisis’ bij ons.

Ik kan mij voorstellen dat het voor een residencyplek, waarin het herontdekken van onze relatie tot de natuur centraal staat, het stimulerend werkt om op een afgelegen plek midden in de natuur te zijn. Speelt deze specifieke plek ook een inhoudelijk uitgangspunt in de artistieke projecten die hier ontstaan?

Dat klopt, door het overweldigende karakter van de natuur hier voel je je al snel onderdeel van een groter geheel. Maar ook door de eeuwenoude koloniale geschiedenis en de strijd van de Mapuchebevolking met zowel de Spanjaarden als de Chileense staat wordt je met je neus heel snel op de feiten gedrukt. Het laat je aan de ene kant zien (en vooral voelen) wat er nog is om voor te vechten. Tegelijkertijd legt het de gevolgen bloot van ons westerse koloniale en economische denken en handelen. Dit maakt een ontzettende sterke indruk op de residenten en heeft veel van hun bestaande wereldbeelden doen kantelen.

Deze specifieke plek is een belangrijk uitgangspunt voor onze programma’s door zijn ecologische, sociale en culturele kenmerken. Het is een plek waar zowel ‘colonos’ (Chileense families die eind 19de eeuw door de staat hierheen werden gestuurd om dit gebied te ‘civiliseren’), Mapuches en ‘mestizos’ (mix van beiden) wonen. Er zijn hier veel nationale parken, vulkanen, oerbossen. en de eeuwenoude en voor de Mapuche heilige pewen boom (Araucaria). Deelnemers lopen hier zo het bos in of kunnen naar de geisers op de vulkaan wandelen. Je wordt niet alleen direct geconfronteerd met je eigen relatie met de natuur maar ook met de geologische en koloniale geschiedenis van het gebied.

Als ik jullie website bekijk, lijken jullie zeer internationaal georiënteerd te zijn. Hoe is Valley of the Possible ingebed in de lokale gemeenschap? Werken jullie veel samen met lokale makers en denkers?

We zijn zeker internationaal georiënteerd, in het begin misschien wel iets teveel. Dit jaar hebben we één Mapuche en twee Chileense deelnemers (ipv één in 2019). Nu we hier zelf weer zijn en wonen, wordt het makkelijker en vanzelfsprekender om vanuit deze lokaliteit te werken. Bij de volgende residencyperiode, genaamd ‘BLACK EARTH’, zijn veel lokale makers en denkers betrokken: inheemse ‘seed keepers’, curatoren, (Mapuche) academici van lokale universiteiten en prominente Chileense kunstenaars als gastsprekers. Ook zullen we een aantal oefeningen en workshops doen met de lokale gemeenschap rondom het thema ‘Suelo’ (bodem in het Spaans). Deze oefeningen, een methodologie die is ontwikkeld door de Panamese curator Ela Spalding, zijn ontworpen om sociale cohesie te bevorderen in kwetsbare natuurgebieden. Naast de bezoeken die we afleggen aan omliggende (Mapuche) gemeenschappen, worden deelnemers ook aangespoord om hier een aantal uur per week te besteden aan bijv. een workshop geven op de lokale school.

Jij hebt een sterke overtuiging dat kunstenaars of creatieve geesten een belangrijke rol kunnen spelen in het ontwikkelen van alternatieve levensvormen, met een betere balans tussen mens en natuur. Dat is ook een sterke visie van het Kunstfort, dat in zijn programma aanzet tot het nadenken over alternatieve realiteiten in relatie tot zijn eigen architectuur en historie. Hierbij wordt nadrukkelijk gezocht naar manieren om deze ideeën te verbinden aan een breder maatschappelijk debat. Toch blijft het moeilijk om ideeën uit de beeldende kunst te integreren in wetenschap, de politiek of het bedrijfsleven, de machten die plannen uiteindelijk omzetten in daden. Heb jij hier een mening over en heb je ideeën over hoe dit anders zou kunnen gaan?

Ik vind absoluut dat dit beter moet. De politiek en met name het bedrijfsleven zouden echt veel baat kunnen hebben bij het betrekken van de kunsten of de kunstenaars mindset om op een andere manier complexe thema’s zoals de ecologische crisis te benaderen. Al zie ik wel bemoedigende signalen, zoals Olafur Eliasson die aangesteld wordt door de VN als ambassadeur, of Marjan van Aubel die de wereld verovert met prachtige solar design meubels. Vanuit de wetenschap zijn er nu wel wereldwijd veel interdisciplinaire samenwerkingen en er is ook steeds meer aandacht voor de essentiële rol van inheemse volkeren in bijvoorbeeld het beschermen van biodiversiteit. Wij hebben ook aanvragen ontvangen van bedrijven die geïnteresseerd zijn in onze programma’s en iets vergelijkbaars zouden willen aanbieden aan hun teams. Wij overwegen dit wel te gaan doen als we iets verder in onze ontwikkeling zijn en als het een integere samenwerking is op basis van de juiste voorwaarden.

Nadat in 2020 de eerste gesprekken begonnen met Zippora over een uitwisseling, gaat het nu ook daadwerkelijk van start. Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen en vanuit welke motivatie?

Voor ons is de belangrijkste motivatie om te werken vanuit wederkerigheid. Het is goed om aan de ene kant internationale kunstenaars en wetenschappers bij elkaar te brengen en de aandacht te vestigen op de waarde van deze plek hier in Chili en de Mapuchecultuur, maar het is net zo belangrijk om mogelijkheden te bieden aan met name Mapuche of andere Latijns-Amerikaanse kunstenaars die een stuk minder kansen hebben dan bijvoorbeeld Europeanen. Daarmee proberen we ook een klein beetje de balans tussen het globale noorden en zuiden te herstellen. Het is voor ons ook belangrijk om zichtbaarheid te hebben in Nederland, waar nog steeds veel van ons netwerk, donateurs en fondsen actief zijn.

De samenwerking met het Kunstfort is ontstaan omdat zowel Mirla als ik altijd geïnspireerd zijn geweest door de artistieke visie van Zippora: de focus op de historische, ecologische en culturele betekenis van landschap in het programma en de ruimte en aandacht voor alternatieve perspectieven op de wereld. We voelen ons daar meer verwant mee dan met andere Nederlandse (en vaak stedelijke) instellingen. Toen we anderhalf jaar vanwege COVID en familieomstandigheden in Nederland verbleven woonden we ook in de Haarlemmermeer, dus het voelt voor ons heel vertrouwd.

De eerste kunstenaar die jullie en Zippora selecteerden voor een residency bij het Kunstfort is Sebastián Calfuqueo. Kun je iets vertellen over hun praktijk en wat hun plannen zijn om te onderzoeken in het Kunstfort?

Sebastián is een opkomende non-binary Mapuchekunstenaar die in hun praktijk middels interventies en performances kritiek levert op koloniale denkbeelden en hoe die zichtbaar worden in zowel inheemse als in meer stedelijke gemeenschappen. Een van hun sterkste en meest recente werken Kowkülen (Liquid Being, 2020) gaat over hoe concepten als gender, seksualiteit en het lichaam in relatie staan tot water en het leven in zijn algemeen. Het werk is ontstaan en gemaakt vlakbij ons, in de rivier de Cautín. Wat Seba precies gaat doen bij het Kunstfort is nog de vraag maar vermoedelijk zal hen op zoek gaan naar onderwerpen die verwant zijn met de bodem en aarde en de specifieke context van het Kunstfort en haar omgeving.

Zippora en jij delen een zeer interdisciplinaire houding ten aanzien van de beeldende kunsten. Jullie kennen elkaar nog uit je Trouwtijd en jullie samenwerkten aan een tentoonstelling rondom clubcultuur met werken uit de collectie van het Stedelijk. Met Valley of the Possible probeer je de kruisbestuiving tussen wetenschap, kunst, landbouw, filosofie, taal, muziek op te zoeken. Is dit misschien ook tekenend voor hoe jij denkt en in het leven staat?

Ik heb erg goede herinneringen aan de samenwerking met Zippora, toen zij bij het Stedelijk werkte en we samen met het Stedelijk the Contemporary Art Club reeks hebben georganiseerd in Trouw. Ik denk dat een van mijn kwaliteiten is om holistisch te denken, ik probeer altijd het hele plaatje te zien en ben ook op mijn best en gelukkigst als ik allerlei disciplines met elkaar kan verbinden. Het betekent echter ook wel dat mijn plannen en daarmee ambities gelijk best wel groot(s) kunnen zijn, om die hele visie te kunnen omvatten.

Wat zijn jullie toekomstplannen met Valley of the Possible?

De focus voor dit jaar is om weer wat momentum te genereren, door in ieder geval twee residencyperiodes te doen en om lokale workshops hier te organiseren die de sociale, culturele en natuurlijke waarde van dit gebied verder bevorderen en benadrukken. De volgende grote stap is het bouwen van eigen accommodatie en een inspirerende werkplek, zodat we het hele jaar open kunnen zijn, ook voor individuele residencies. Het onderzoek en designproces hiervan zijn we al in 2020 gestart in samenwerking met de Universiteit van Temuco en de faculteit voor kunst en architectuur, waarbij hun studenten samenwerken met de Chileense architect en bioloog Federico Martelli. In de wat verdere toekomst hopen we naast de residencies onze handen letterlijk vaker in de aarde te steken. Dus echt regeneratief te werken door bijvoorbeeld inheemse boomsoorten te planten en een gemeenschappelijke moestuin te starten.