In 2016 vierde de Stelling van Amsterdam haar twintig jarig jubileum als werelderfgoed. Maar wat betekent het om die titel te dragen: UNESCO-werelderfgoed? ‘Het meest onbesproken werelderfgoed ter wereld’, werpt een nieuw licht op de mogelijke betekenis van deze UNESCO-status.

In de permanente UNESCO erfgoedtentoonstelling, dwaal je rond tussen de binnen- en buitenwereld van het Kunstfort bij Vijfhuizen. In deze bijzondere ‘tussenruimte’ wordt de Stelling van Amsterdam met een geopolitieke blik benaderd. Elk UNESCO werelderfgoed is van ‘unieke en universele’ betekenis voor de mensheid als geheel, dat geldt ook de Stelling van Amsterdam. Echter welke ‘unieke en universele’ betekenis? Het Fort bij Vijfhuizen, als onderdeel van de Stelling, is de historische plaats om te reflecteren over dat erfgoed, in het Europa van toen, de tijden van dreigende oorlog. En in het Europa van vandaag; ook nu laten de geopolitieke spanningen zich niets gelegen liggen aan de buitengrenzen van dit werelddeel. Aan de hand van vier op de spiegels uitgelichte onderwerpen: de Stelling van Amsterdam, Oorlogslandschappen, Werelderfgoederen en Fort Europa, wordt gezocht naar zinvolle invalshoeken, vragen en antwoorden.

Bevordering van vitaal levensklimaat
UNESCO is opgericht (in 1945) met een vredesmissie. De militaire achtergrond van de Stelling van Amsterdam doet in de eerste instantie denken aan het tegenovergestelde. Gaandeweg de 19e eeuw werd Amsterdam uitverkoren als laatste vluchtheuvel. Het gebied rondom de stad werd door de Genie versterkt met een waterlinie, her en der door forten bewaakt. Amsterdams omgeving werd een potentieel oorlogslandschap, zo ingericht dat elke vijand de verdrinkingsdood zou sterven. UNESCO is duidelijk: ‘Oorlogen beginnen in de hoofden van mensen, zo ook de gedachte aan vrede’. De uitwisseling van kennis, wetenschap en cultuur bevordert zoiets als een vitaal vredesklimaat. Die betekenis van het werelderfgoed bleef de afgelopen 20 jaar te vaak onbesproken.

Toekomst bepaalt het blikveld
De installatie ‘Het meest onbesproken werelderfgoed ter wereld’ geeft een uitdagende beschouwing rondom het begrip ‘werelderfgoed’. Niet het verleden, maar juist de toekomst bepaalt het blikveld. Erfgoed als instrument van insluiting en uitsluiting, in een wereld vol nieuwe (potentiële) oorlogslandschappen.

Waarom is de Stelling van Amsterdam ‘het meest onbesproken werelderfgoed ter wereld’? Veel mensen kennen de Molens bij Kinderdijk of het Rietveld-Schröderhuis als werelderfgoed, maar de Stelling van Amsterdam… Wist u dat?